Koyunların tükettikleri yemlerin değerleri, içerdikleri besin maddelerine göre ölçülmektedir. Yemlerin besin değerleri, 6 farklı kritere göre belirlenir.

1. Yemin kuru madde oranı
2. Yemin enerji değerleri
3. Yemin protein değerleri
4. Yemde bulunan sindirilebilir kaba elyaf miktarı
5. Yemdeki mineral ve iz elementlerin miktarı
6. Yemdeki vitamin miktarı

 

Koyunların Yem Tüketiminin Hesaplanması

Hayvanların yem tüketimini hesaplamak için, aşağıdaki tabloda belirtilen “kuru madde tüketim miktarı”, yemin kuru maddesinin % oranına bölünür. Mesela kuru madde istihkakı 2 kg olan sağmal koyun, % 40 kuru madde içeren yeşil ottan 5 kg yer. (2 / 0.4 = 5)

 

Tablo 1. Koyun ve koçların günlük besin ihtiyaçları (Tablo hazırlanırken hayvanların yaşama ve verim payı beraberce dikkate alınmıştır.)

	Kuru Madde Tüketimi (kg)	Enerji İhtiyacı (gram)	Ham Protein ihtiyacı (gram)	Kalsiyum (gram)	Fosfor (gram)	Magnezyum (gram)	Protein Enerji Orantısı
Koyun	1.2	480	47	7.5	5	1.5	1 / 8.5
Gebe Koyun	1.5	800	102	5	7.5	2	1 / 7.5
Sağmal Koyun	2	1570	260	20	10	2.5	1 / 5.5
Koç	1.6	1500	250	15	9	2	1 / 6

 

 

 

 

Kaba Yem / Kesif Yem Orantısı

Meralarda otlatılarak beslenen sürülerde, koyunların kuru madde tüketiminin tamamı mera otlarına, başka bir deyişle kaba yemlere dayalıdır. Ağıllarda besiye alınan kuzu, toklu ve koyunların beslenmesinde ise durum farklıdır. Bu hayvanların rasyonunda,  kuru maddenin % 25 – 35 ‘i kuru ot, saman gibi kaba yemlerden, % 65 – 75 kadarı ise kesif yemlerden sağlanır.

Koyunlar, kuru ot, mera otu ve benzeri kaba yemlerle beslenebilir. Beslenmede kullanılan bu yemler, koyunların ihtiyaç duyduğu besin maddelerini içeriyorsa sıkıntı çıkmaz. Ancak, hiç kaba yem vermeden, yalnızca kesif yemle koyun beslenmez.

Aksi taktirde hayvanlarda tükrük salgısı ve geviş getirme azalır. İşkembedeki mikrobiyal faaliyetler bozulur. Yemden yararlanma oranı düşer. Bunun yanı sıra işkembede gaz birikimi, yem tutması, barsaklarda ve işkembede yangı, karaciğer rahatsızlıkları, tırnak hastalıkları ve kemik hastalıkları gibi sağlık problemleri de yaşanabilir.

Bu nedenle, koyunlara muhakkak kaba yem yedirilmeli, önlerinde yiyebilecekleri miktarda saman ya da kuru ot bulundurulmalıdır.

 

Enerji / Protein Dengesi

Protein, büyüme için son derece gereklidir ve yeteri kadar enerjiyle beraber verildiğinde faydalıdır. Kullanılan yemin enerji değeri göz önünde bulundurulmadan protein miktarı arttırılırsa istenen besi randımanı alınamaz. Aynı zamanda besinin 2. ayından sonra idrar taşı ve idrar tutukluğu problemleri de görülebilir. Besiye alınan kuzu, toklu ve koyunların günlük besin ihtiyaçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

 

Tablo 2. Besiye alınan kuzu, toklu ve koyunların günlük besin ihtiyaçları

Canlı Ağırlık (kg)	Kuru Madde (kg)	Enerji (Nişasta) gram	Ham Protein (gram)	Kalsiyum (gram)	Fosfor    (gram)
Erkek Kuzu (20)	1.0	595	110	12	4
Erkek Toklu (30)	1.3	770	130	13	4
Dişi Kuzu    (20)	1.0	510	90	9	3
Dişi Toklu   (30)	1.3	680	105	10	4
Yetişkin    Koyun     (50 – 70)	2.0	1260	140	14	6

 

 

Koyunların Mineral İhtiyaçları

Koyunların beslenmesinde ihtiyaç duyulan minerallerin en önemlileri sodyum, potasyum, kalsiyum, fosfor, magnezyum ve kükürttür. Bu minerallerin her birisi hayati önem taşır.  Hayvanların ihtiyaçları, yemlerine tuz katmak veya yalama taşı koymak suretiyle karşılanır. Gerekli durumlarda toz veya enjektabl vitamin – mineral takviyesi de yapılabilir.

Sodyum 

Başlıca sodyum kaynağı yemek tuzudur (sodyum klorür). Mutlak gerekli bir mineraldir. Koyun rasyonlarının içinde, kuru madde olarak % 0.5 oranında bulunmalıdır. Ancak % 1’den fazlası zararlıdır.

Kalsiyum ve Fosfor 

Kemik yapımı, kanın pıhtılaşması ve kas faaliyetleri için kalsiyum gereklidir. Fosfor ise tüm hücrelerin yapısında yer alır ve metabolizma aktivitelerinde rol alır. Birbirleriyle yakın ilişkide olan 2 elementtir. Rasyonda bulunması gereken kalsiyum ve fosfor miktarları, Tablo 1 ve 2‘de verilmiştir. Bu 2 elementin arasında belirli bir oran olmalıdır (genelde 2 kalsiyum / 1 fosfor). Noksanlıkları durumunda :

• Özellikle yaşlı gebe koyunlarda “Hipokalsemik Paresis” görülebilir.
• İyi süt ememeyen ve yeteri kadar güneş ışığı alamayan koşullarda büyüyen kuzularda “Raşitizm” şekillenir.
• Rasyonda kalsiyum / fosfor dengesinin bozulması veya bu minerallerden birinin eksikliği halinde, hayvan mineral ihtiyacını kemiklerden karşıladığından “Kemik Erimesi (Osteomalasi)” şekillenir.
• Gelişme geriliği, döllenme oranında düşüş, hareket bozuklukları, verim kaybı ve zevk fesadı (toprak, yün vs. yeme) gibi rahatsızlıklar görülebilir.

Magnezyum

Kas ve iskelet gelişimi için gerekli bir elementtir. Kuru yemlerde yeteri miktarda mevcuttur. Taze meralarda otlayan hayvanlarda, eksikliği halinde  “Hipomagnezemik Tetani” meydana gelir.

Potasyum 

Hücre içi katyonu olarak görev yapar. En az sodyum kadar önemli bir elementtir. Yemlerde yeterince mevcut olduğundan ayrıca takviye edilmesi gerekmez.

Kükürt

Kükürtlü amino asitlerin yapısına girmektedir.Yemlerin içeriğinde yeterli miktarda mevcuttur.

 

 

 

 

Koyunların İzmineral İhtiyaçları

Koyunlara verilen yemlerin 1 kg’ında bulunması gereken izmineral miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.

 

Tablo 3. Koyunların izmineral ihtiyaçları

İzmineral	Yem Rasyonunda Bulunması Gereken Miktar (mg / kg)
Mangan	20 – 40
Çinko	20 – 30
Demir	30 – 50
Bakır	7 – 11
İyot	0.1 – 0.8
Kobalt	0.1 – 0.2
Selenyum	0.1 – 0.2

 

Mangan

Tıpkı kalsiyum ve fosfor gibi, kemiklerin formasyonu için gerekli bir elementtir.

Çinko

Yapağı ve deri gelişiminde ihtiyaç duyulur. Eksikliği halinde döl verimi azalır, deride kalınlaşma ve kepekleşme (parakeratoz) görülebilir.

Demir 

Kanın yapısında görev alır.

Bakır

Sinir okularında, kanın yapımında, kemik ve pigment oluşumunda gereklidir. Koyunlar, bakır noksanlığına karşı fazla duyarlıdır. Eksikliği durumunda, kuzularda motorik sinirler arasında koordinasyon bozukluğu ve felç belirtileriyle seyreden “Enzootik Ataksi” hastalığı oluşur. Erişkin hayvanlarda ise anemi ve yapağı kırçıllaşması görülür.

İyot

Büyüme ve metabolik faaliyetlerde görev yapan “tiroksin” hormonunun yapısında bulunur. Eksikliği durumunda, tek tük de olsa ölü doğum, erken doğumlar, guatr benzeri bozukluklar oluşabilir.

Kobalt

İşkembedeki mikroorganizmalar tarafından sentezlenen B12 vitamininin yapısında bulunur. Eksikliği halinde gelişme geriliği, döl veriminde düşüş, besi tutma kabiliyetinde azalma ve yapağı kalitesinde bozulma meydana gelir. Hayvanlarda toprak yalama, yün yeme gibi “pika belirtileri” gözlenir.

Selenyum

Vitamin E ile beraber, dokuları oksidasyondan korur. Eksikliğinde “Beyaz Kas Hastalığı” görülür. Ülkemizin erozyona maruz kalan çorak bölgelerinde çok sık rastlanan bir hastalıktır. Hastalık 3 – 8 haftalık kuzularda daha yaygındır. İskelet kaslarında ve kalp kasında “hiyalin dejenerasyonu” na neden olur. Paresis, tutuk yürüme ve parapleji belirtileri görülür. Bazı kuzular kalp yetmezliğine bağlı olarak ölürler. Selenyumun aşırı noksanlığında, yavru atma, ölü doğumlar ve yaşam kabiliyeti zayıf kuzu doğumları görülebilir.

 

 

 

Koyunların Vitamin İhtiyaçları

Vitamin K, Vitamin C ve bütün  Vitamin B grubu vitaminler, koyunların işkembesinde bulunan mikroorganizmalar tarafından sentezlenmektedir. Bu vitaminlerin, henüz yem yiyemeyen süt kuzuları haricinde, dışarıdan verilmesine gerek yoktur. Yemlerle veya enjeksiyon yoluyla yalnızca Vitamin A, Vitamin D3 ve Vitamin E takviye edilmelidir.

Vitamin A

Deri ve iç organların yüzeyini (mukoza) örten epitel hücrelerin çoğalması, epitel doku gelişimi ve dayanıklılığını sağlar. Hayvanların zararlı mikroorganizmalara karşı direncini arttırır, görme yetisi, kemik dokusunun gelişimi ve üreme fonksiyonları için mutlak gereklidir.

Yeşil yemlerde yeterli miktarda bulunur., kuru yemlerde ise yok denilecek kadar azdır. Mera otlarının kuruduğu aylarda ve kurak geçen yıllarda, meradaki hayvanlarda noksanlığı görülür. Ağıllarda kuru yemle beslenen hayvanlarda da mutlaka dışarıdan takviye edilmesi gerekir.

Vitamin D

Vitamin A ile beraber, kemiklerin yapımı ve dayanıklılığı için gerekli bir vitamindir. Güneşte kurutulan yiyeceklerde, provitamin halde bulunur. Güneş ışınlarının etkisiyle, deride aktif vitamine dönüşmektedir.

Özeelikle körpe kuzular kapalı ağıllarda, güneş görmeyecek şekilde barındırıldığında, kemik deformasyonları ile kendini belli eden “Raşitizm” hastalığı meydana gelir.

Vitamin E

Antioksidan özellikte bir vitamindir. Selenyum ile beraber dokuları korur. Eksikliğinde “Beyaz Kas Hastalığı” ortaya çıkar.

 

 

 

Tescilli Karma Yemler

Fabrikalarda üretilen “koyun yemleri” etiketlerinde belirtilen besin değerlerini taşırlar. Üretici fabrikalar bunu taahhüt ederler. Bu yemlerin besin değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.

 

Tablo 4. Tescilli Koyun Karma Yemlerinin Besin Değerleri

Besin Değerleri	Kuzu Başlangıç Yemi	Kuzu Büyütme Yemi	Kuzu Besi Yemi	Toklu Besi Yemi	Koyun Süt Yemi
Kuru Madde (En az %)	88	88	88	88	88
Enerji (Kcal Kg)	2800	2500	2800	2750	2400
Ham Protein (En az %)	18	16	15	12	13
Ham Selüloz (En çok %)	11	10	12	12	14
Ham Kül (En çok %)	8	10	9	9	9
Kalsiyum (En az – En çok %)	0.8 – 2	08 – 2	0.6 – 1.6	0.5 – 1.6	0.6 – 1.2
Fosfor (En az – En çok %)	0.5	0.5	0.4	0.4	0.4
Tuz (En çok %)	0.6	0.6	1	1	1
Vitamin A (En az IU / Kg)	5000	5000	7000	7000	5000
Vitamin D3 (En az IU / Kg)	600	700	700	700	500
Vitamin E (En az IU / Kg)	25	15	25	25	30
Yedirme Yaşı	1 – 8 Hafta	+9 Hafta	3 – 6 Ay	7 – 12 Ay	Koyun