Bu yazımızda, koyunlarda kızgınlık ve döl verimi  hakkında yetiştiricilerin bilmesi gereken temel bilgileri derledik. Ortalama ömürleri 7 – 10 yıl arasında değişen koyunlar, hayatlarının 6 – 8 yılını döl verimine müsait olarak yaşarlar.

 

Kuzulama Periyotları

Koyunlarda gebelik süresi ortalama olarak 144 – 152 gündür (5 ay). Emzirme ve sağım dönemi de 4 – 5 ay sürdüğüne göre normal şartlarda bir kuzulama periyodu 9 – 10 ayı kapsar. Doğal şartlar altında bir koyun yılda 1 kez kuzular. Ancak bakım ve beslenme şartlarını iyileştirip geliştirerek bu periyot 8 aya indirilebilir. Doğru hormonal senkronizasyon yöntemleri uygulanarak bir koyun 2 yılda 3 kez kuzulayabilir.

 

 

 

 

 

İlk Kızgınlık Yaşı

Erken gelişen ırkların ilk kızgınlıkları, hayvanlar 8 – 10 aylıkken başlayabilir. Yerli koyun ırklarında ise ilk kızgınlık 1 – 1.5 yaş aralığında gerçekleşir.

 

Kızgınlık Zamanında Mevsimin Önemi

Koyunlar yılın her mevsiminde kızgınlık göstermezler. Kızgınlık yılın belirli mevsimlerinde görülür. Kızgınlığı mevsimsel olarak etkileyen başlıca faktörler şunlardır :

• Gün ışığı süresi
• Sıcaklık
• Mera koşulları

Gecelerin uzayıp günlerin kısalması, gün ışığı süresinin 14 saat altına düşmesi sonucu beyindeki merkez uyarılır ve hormonal aktivite başlar.

• Kızgınlık dönemleri genellikle günlerin kısaldığı Haziran – Aralık arası döneme rastlar.
• Günlerin uzayıp gecelerin kısaldığı dönem olan Ocak – Haziran ayları arasında kızgınlığın görülme ihtimali düşüktür.

Çevre ısısının yüksekliği kızgınlığı olumsuz olarak etkiler. Sıcak dönemlerde kızgınlıklar meydana gelse bile, sürüdeki koçların dölleme güçleri düşer. Döllenme gerçekleşse de embriyo 1 – 2 hafta içinde ölebilir.

Koyunların doğum ve süt verme dönemi olan ilkbahar aylarında kızgınlığın görülme olasılığı düşüktür. Gün ışığı süresinin gittikçe uzaması ve meralarda bulunan östrojenik bitkilerin fazla olması nedeniyle ilkbahar ayları döl tutmak için uygun değildir.

Türkiye’de bazı bölgelerde Haziran – Aralık, bazı bölgelerde ise Ağustos – Aralık ayları arasında kızgınlıklar yoğunluk kazanır. Ve bu dönemde yapılan aşımlar daha başarılı olur.

 

 

 

 

Kızgınlık Siklusları ve Süresi

Koyunlar, uygun şartlar oluştuğunda 14 – 22 günde bir kızgınlığa gelirler (ortalama 16 – 17 gün). Irk özelliklerine, çevresel ve iklimsel faktörlere göre bir sezonda kızgınlığa gelme sayısı, 7 – 12 arasında değişebilir.

Kızgınlığın belirtileri 24 – 48 saat sürer.

 

Ovulasyon 

Kızgınlığın ilk belirtileri görüldükten 24 – 36 saat sonra ovulasyon (Yumurtanın döl yatağına düşmesi) gerçekleşir.

 

Kızgınlık ve  Hormonal Mekanizması

• Dölerme mevsimi gelince, ışık ve çevresel etkiler beyinde bulunan dölerme merkezini uyarır. Bu merkezden çıkan sinyaller de hormonal mekanizmanın merkezi konumundaki hipotalamusu uyarır.
• Hipotalamustan salgılanan GnRH hormonu hipofiz bezini uyarır. Hipofizin ön lobundan salgılanan FSH ve LH hormonlarının etkisiyle 1 – 2 gün içinde yumurtalıkta folikelin gelişimi ve sonrasında ovulasyon gerçekleşir. Bu sırada folikel hormonların etkisiyle  kızgınlığın ilk belirtileri de görülmeye başlar.
• Ovulasyonu takiben, ovaryumda folikelin yerine “corpus luteum”un oluşumu başlar. Buradan da gebelik hormonu olan progesteron salgılanır.
• Çiftleşme sonrasında gebelik oluştuysa corpus luteum’un fonksiyonları devam eder. Progesteron ve plasenta hormonları hipotalamus bezini baskılayarak yeni bir kızgınlığı önler. Döl yatağı hormonlarıyla beraber, yavrunun gelişmesi sağlanır.
• Şayet gebelik gerçekleşmemişse, kızgınlığın sonlanmasından sonraki 12. günden başlayarak corpus luteum hızlı bir şekilde küçülür ve gebelik hormonunun salgılanması durur. Bir kaç gün içerisinde yeni bir siklus başlar.

 

 

 

 

Kızgınlık Siklusunun ve Döl Veriminin Denetlenmesi

Kuzu verimi, koyun yetiştiriciliğinde hedeflenen en büyük verimdir. Yetiştiricinin de en büyük hedefi kuzu verimini mümkün olduğunca arttırmaktır. Bunu sağlayabilmek adına da yetiştiriciler aşağıda sıralanan hedeflere yönelirler.

1. Döl tutma oranının yükseltilip, kısırlık oranının elden geldiğince düşürülmesi.
2. Doğumların mümkün olan en kısa sürede (4 – 6 hafta) gerçekleşmesi.
3. İkizlik oranının yükseltilmesi.
4. Erken embriyo ölümlerinin ve abortların (yavru atma) önlenmesi.
5. Doğum sonrası kuzu ölümlerinin önlenmesi.
6. 8 ayda bir olmak üzere bir koyunun 2 yıl sonunda 3 kez kuzulaması.

İlk 5 hedef, her yerde geçerlidir ancak 6. madde bazı bölgeler için caziptir. Kuzuların büyütülmesi açısından, bölgenin mera mevsimi dikkate alınmalıdır. Ülkemizde kurban olmaya uygun yaşta kuzuların yetiştirilmesi de önem taşır.

Bahsedilen hedeflere ulaşabilmek için çeşitli yöntemler uygulanmaktadır.

Hayvanların Serin Tutulması 

Hayvanların kırkılması ve serin yaylalara çıkış faydalı uygulamalardır.

Işık Süresini Kısaltma Yöntemi

Gün ışığı süresinin uzun olduğu Ocak – Haziran döneminde, koyunlar gündüzleri bir süre karanlık ağıllarda tutulabilir. Bu sayede günlük ışık süresi 14 saatin altında tutularak kızgınlığın kamçılanması sağlanır.

 

Kamçılama (Flushing) Yemlemesi Yöntemi 

• Döl verimini artırmak için en ideal yöntemdir. Koçlara, koç katımı mevsimine 1 – 1.5 ay kala, koyunlara ise koç  katımına 3 – 4 hafta kala “kamçılama yemlemesi” yapılmaya başlanır.
• Ölçüsü, koyunlarda günlük ortalama 100 g canlı ağırlık artışı sağlanmasıdır.
• Yemlemeye, koç katımı sonuna kadar, hatta gebeliğin ilk 2 haftasını kapayacak şekilde devam edilir. Yani koç katımından önce 3 – 4 hafta, koç katımı süresince 6 – 7 hafta olmak üzere toplamda 9 – 11 hafta yemleme yapılır.
• Bu dönem boyunca koyunlarda takriben 5 – 7 kg canlı ağırlık artışı sağlanır.
• Bu dönemde, 40 kg’lık bir koyun, günlük 3 Mcal. metabolik enerjiye ve 150 g ham proteine ihtiyaç duyar.
• Koç katımı öncesi ve sırasında (9 – 10 hafta) sürüler en kaliteli meralarda otlatılmalıdır. Otlatma tercihen serin saatlerde yapılmalıdır.
• İlave olarak koyun başına günlük 300 – 500 g kesif yem yedirilmelidir.
• Mineral madde eksikliklerini gidermek için vitamin ve mineral takviyeleri yapılır.

Kamçılama Yemlemesinin Faydaları

• Kızgınlığı uyarır.
• Döl tutma oranını yükseltip kısırlık oranını düşürür.
• İkizliği arttırır.
• Doğumların 1.5 – 2 ayda bitmesini sağlar.

Kızgınlık Döneminde İlaç Takviyesi 

• Koç katımı öncesi, tüm hayvanların iç ve dış parazit mücadeleleri yapılmış olmalıdır. Böylelikle yemden yararlanma kapasitesi artar ve hayvanlar çabuk tava gelir. Bu amaçla koç katımından 2 – 3 hafta önce bütün koyun ve koçlar ilaçlanmalıdır.
• Koç katımı öncesi ve sırasında hayvanlara A, D ve E vitamini takviyesinin dölerme üzerinde pozitif etkileri bulunmaktadır.

 

 

 

Planlı Koç Katımı ve Toplu Doğum

• Koçların yıl boyunca koyunlarla beraber olması durumunda doğumlar 4 – 5 ay gibi uzun bir döneme yayılır. Çünkü koyunlar tesadüfi olarak ne zaman kızgınlık gösterirse, o tarihte gebe kalırlar.
• İlk doğan kuzular, annelerini 4 – 5 ay olana kadar emdikleri için koyunlar zayıf düşer ve yeterince sağılmadan kuruya çıkar.
• Doğumların uzun bir zamana yayıldığı sürülerin kuzuları irili ufaklı olur. Sosyal düzenleri bozulur, sürünün idaresi ve bakımı güçleşir. Zayıf kuzular daha çok ezilir.

Bu nedenle “toplu doğum” sağlıklı bakım ve beslemenin, istikrarlı yönetimin temel taşıdır. Bunun için de “planlı koç katımı uygulaması”na ihtiyaç vardır :

• Koçlar yıl boyunca sürüde tutulmamalıdır.
• Koç katımı süresi kısa tutulmalıdır (36 – 40 gün).
• Katım zamanına karar verilirken, iklim, yem, pazar talepleri göz önünde bulundurulmalıdır.
• Kamçılama yemlemesi yapılmalıdır.