Şap Hastalığı, evcil ve yabani bütün geviş getiren çift tırnaklı hayvanlarda görülen, son derece bulaşıcı, viral bir hastalıktır. Evcil hayvanlardan, sığır, manda, koyun, keçi ve domuzlarda görülmekle birlikte, çift tırnaklı yabani hayvanların tümünde de hastalığa rastlanır.

Hastalığa neden olan virüs, akla gelebilecek her yolla bulaşır ve son derece hızlı yayılır. Virüsün A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 VE ASIA – 1 olmak üzere 7 tipi vardır. Bu tiplerin altında da pek çok alt tipi bulunur. Hastalıktan korunmak için üretilen aşılar, bu tiplere göre üretilir. Sadece tek tip içeren monovalan aşılar bulunduğu gibi, 2 tip içeren bivalan, 3 tip içeren trivalan ve 4 tip içeren tetravalan aşılar da üretilmektedir. Türkiye’de şap aşısı üretimini “Şap Enstitüsü” yapmaktadır.

Şap Hastalığı Belirtileri

Şap hastalığının kuluçka süresi 2 – 7 gündür. Virüsün bulaştığı hayvanlarda, kuluçka süresi sonunda aşağıdaki belirtiler gözlenir :

• Durgunluk ve 40 – 41 °C’ye varan yüksek ateş görülür.
• Şap hastalığına özgü ağız şapırdatması ve iplik gibi uzayan, bol miktarda salya akıntısı vardır.
• Ağız ve burun mukozasında, tırnaklarda ve memelerde veziküller (keseler) oluşur. Bu veziküller daha sonra patlar ve yaraya dönüşür. Gerekli tedbirlerin alınmaması durumunda bu yaralar, enfekte olarak iltihaplanabilir. Bu durum hastalığın şiddetini ve süresini uzatır.

Eğer enfeksiyon hafif seyrederse, ağız yaraları 8 – 10 gün, tırnak yaraları 14 – 30 gün içerisinde iyileşir. Buzağılarda hastalığın kalp kasına yerleşmesi, ölümlere neden olur.

Bulaşma 

Şap hastalığı, son derece bulaşıcı bir hastalıktır. Bulaşma oranı (morbitide) % 98’lere ulaşabilir. Çok çeşitli etkenler bulaşmaya yol açabilir.

• Hasta hayvanların salya, sümük, dışkı ve sütleri
• Hasta hayvanların, sağlam hayvanlarla teması
• Hayvan bakıcıları
• Hayvan satıcıları
• Nakillerde kullanılan bulaşık araç ve ekipmanlar.
• Tedavi ve aşılama faaliyetleri için ahırlara giren hayvan sağlığı çalışanları
• Kümes hayvanları, yabani kuşlar ve kemirgenler

Hastalığa neden olan virüs, doğada uygun ortamlarda haftalarca canlılığını korur. Rüzgar ve kuşlar vasıtasıyla 60 km uzaklığa kadar taşınabilir. Etmen yüksek ısıya karşı oldukça duyarlıdır. 60 – 65 °C’de 30 dakika içerisinde, 85 °C ise hemen ölür.

Ekonomik Kayıplar 

• Süt verimi azalır.
• Canlı ağırlık kaybı gözlenir.
• Hayvanların gelişmesinde gerileme meydana gelir.
• Gebelerde abortlar (yavru atma) oluşabilir.
• Buzağı, oğlak ve kuzularda ölüm şekillenebilir.
• Karantina sebebiyle et, süt ve bunların ürünleri satılamadığı için ekonomik kayıplar oluşur.

Şap Hastalığı Teşhisi ve Tedavi

Gösterdiği tipik belirtiler sayesinde kolay teşhis edilebilen bir hastalıktır. Fakat hastalığa neden olan virüs tipinin belirlenmesi için Şap Enstitüsü’ne numune göndermek gerekir.

Şap hastalığında, belirtilere göre tedavi uygulanır :

• Ağız yaraları, sirkeli, sodalı veya karbonatlı su ile temizlenir.
• Ayak yaralarının temizliğinde dezenfektanlar kullanılır.
• Yara dokularının yenilenmesi ve ağrıların giderilmesi için Vitamin A takviyesi yapılır.
• Ateşli dönemlerde ikincil (tali) enfeksiyonları önlemek için antibiyotik uygulaması yapılır.

Şap Hastalığına Karşı Koruyucu Tedbirler

• Ahır girişleri ve çıkışlarına dezenfektanlar konulmalıdır.
• Ahırlara yabancı kişilerin girmesine müsaade edilmemelidir.
• Bakıcılar ahıra özel kıyafet ve ayakkabılarla girmelidir.
• Yeni satın alınan hayvanlar sürüye katılmadan önce karantinaya alınmalıdır.
• En az 6 ayda bir aşılama yapılmalıdır. Şap aşısı, büyükbaş hayvanlara 2 cc, küçükbaş hayvanlara 1 cc olarak kas içi veya deri altı yolla uygulanır. Aşı uygulanan yerlerde, ceviz büyüklüğüne varan şişkinlikler görülmesi normaldir. Bu şişlikler aşılamadan 10 – 12 gün sonra kaybolur. Aşı yapılan hayvanlarda, iştahsızlık, halsizlik, süt veriminde azalma gibi yan etkiler görülse de bu durum kısa sürede normale döner.
• Hayvan sevkleri, aşılamadan 20 gün sonra yapılmalıdır.

Şap Hastalığı Çıkışı Sonrası Koruyucu Tedbirler

• Hastalıktan şüphelenildiği taktirde en kısa sürede İl/İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü’ne haber verilmelidir.
• Veteriner hekimlerin yönlendirme ve tavsiyelerine uyulmalıdır.
• Şüpheli hayvanlar vakit kaybedilmeden diğer hayvanlardan ayrılmalıdır.
• Ahır derhal dezenfekte edilmelidir.
• Hasta hayvanların bulunduğu yerdeki yataklık ot ve samanlar yakılmalı, gübre dezenfekte edilmelidir.
• Hastalık çıkışı yapılan bölgelerdeki karantina ve kordon tedbirlerine uyulmalıdır. Hastalık tamamen sönene kadar hayvan alım satımı yapılmamalıdır.
• Ahırlara bakıcılardan başkası girmemeli, bakıcılar özel elbise ve çizme kullanmalıdır.
• Sağım öncesi ve sonrasında alet ve malzemeler sıcak suyla yıkanmalı ve dezenfekte edilmelidir.
• Hastalıktan ölen hayvanlar derin çukurlara, üzerlerine kireç dökülerek gömülmelidir.

Hasta Hayvanların Eti ve Sütü Tüketilir Mi?

Eğer başka bir hastalık belirtisi yoksa, hastalıkla kısımlar ve tırnaklar imha edilir. Gövdenin kalan kısımları +4 °C’de 48 saat bekletildikten sonra, tüketilmesinde herhangi bir sakınca yoktur. İyi kaynatıldığı sürece, hasta hayvanların sütü de tüketilebilir.

Şap Hastalığı İnsanlara Bulaşır Mı?

Şap hastalığının insanlara bulaşma ihtimali yok denecek kadar azdır. ve bir halk sağlığı problemi yaşatmaz. Dünyada nadiren görülen vak’alarda hızlı bir iyileşme görülmekte ve insanlardan insanlara bulaşma görülmemektedir.