Havaların ısınmasıyla beraber, koyunların daha sağlıklı gelişmesi için, vücutlarını örten yünden kurtulmaları için kırkım dönemi başlar. Koyunlarda kırkım dönemi, sürüdeki hayvan sayısına bağlı olarak yaklaşık olarak 10 – 15 gün sürer.

Yapağı : Kırkma işleminin sonunda, koyunlardan çıkarılan kirli kıl örtüsünde verilen addır.
Gömlek / Tulum : Tek koyundan çıkarılan yapağı bütününe denir.
Yün : Yıkanarak temizlenmiş yapağı, yün olarak adlandırılır.

Hayvanları Kırkmanın Faydaları Nelerdir ?

• Sıcak aylarda, hayvanların üzerindeki fazla yünden kurtulması, daha iyi gelişmelerini sağlar.
• Küçükbaş hayvanlarda görülen parazitlerin mücadelesine yardımcı olur.
• Hayvanlardan çıkarılan yünden, birçok alanda faydalanılmaktadır.

Kırkım İşleminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

• Kırkma zamanı dikkatle seçilmelidir.
• Kırkımdan önceki hazırlıklar titizlikle yapılmalıdır.
• Kırkımı işinin ehli kişiler yapmalıdır.
• Kırkım işlemi dikkatli ve özenli yapılmalıdır.
• Kırkılacak hayvanların yapağısı kuru olmalıdır.
• Kırkımdan sonra elde edilen tulumların muhafazasının iyi yapılması gerekir.

Koyunlar Ne Zaman Kırkılır ?

Ülkemizde kırkımlar, iklim şartlarına bağlı olarak farklı ay ve mevsimlerde yapılmaktadır. Zamanın belirlenmesinde iklim koşullarından başka koyunların yetiştirilme amaçları da önemlidir.

Koyunların yapağı gömleğindeki yağlar salgılanmadan, başka bir deyişle koyun terlemeden kolay bir kırkma işlemi yapmak mümkün değildir. Çünkü kırkımda kullanılan makas ya da makinenin koyun üzerindeki hareketleri zor olur. Bu yüzden sıcaklıklar belli bir seviyenin üzerine çıkmadan ve koyunlar terlemeden önce kırkımın başlaması tavsiye edilmez. Yine çok yağmurlu, soğuk ya da aşırı sıcak havalarda da kırkımdan kaçınmak gerekir. Yine doğum ve sağım döneminde bulunan sağmak koyunların kırkımı da yapılmaz.

Türkiye’de kırkımlar çoğunlukla Nisan – Haziran ayları arasında yapılır. Bazı bölgelerde yetiştirilen bazı koyun ırklarında, Eylül’de 2. bir kırkımın yapıldığı da olur.

Kırkıma Hazırlık İçin Neler Yapılmalıdır ?

• Kırkımdan 20 gün önce hayvanların kuyrukları açılmalı ve çakıldaklar (Kuyruk civarındaki gübreli yapağılar) bıçak ya da kırklık (makas) kullanılarak temizlenmelidir.
• Kırkımda makas kullanılacaksa, makasın ağzı bilenmelidir.
• Kırkımlar makine kullanılarak yapılacaksa, makine temizlenip yağlanmalıdır.
• Kırkımlar sert toprak zeminde ya da beton üzerinde yapılmalıdır. Yumuşak toprak zeminde kırkım işlemi yapılmaz. Zemin üzerine büyükçe bir branda serilir ve böylece yapağının kirlenmesi engellenir.
• Kırkılacak koyunlar 1 gün öncesinden aç bırakılmalıdır.

Kırkım Yöntemleri

Koyun kırkımları makas ya da makine kullanılarak yapılmaktadır. Makas kullanılarak yapılan kırkımda yapağılar parçalar halinde makasla kesilmektedir. Usta bir kırkıcı, makas kullanarak günde 60 kadar koyunu kırkabilir. Makasla kırkılan koyunların görünümleri düzgün olmaz. Yapağının bir kısmı koyunların üstünde kalır. Ve makineli kırkıma kıyasla koyunlarda daha fazla yaralanma oluşur.

Makineyle yapılan kırkımlarda yapağı, deriye daha yakın kesilmektedir. Kırkımlar daha muntazam olur ve daha kısa sürede tamamlanır. Deri yaralanmaları daha nadirdir.

Kırkım Nasıl Yapılır ?

Kırkıma koçlardan başlanır. Sonra sırasıyla kısır koyunlar, erkek ve dişi toklular kırkılır. Hayvanlar, birer ön ve arka ayağından tutularak kaldırılıp yere yatırılır. Daha sonra arka ayaklarının arasına sol ön ayağı getirilerek 3 ayak birlikte bağlanır. Sağ ön bacak serbest halde bırakılır. Hayvanlar yakalanırken yapağılarından tutulmamalıdır.  Öncesinden kırkılmamışsa kuyruktan başlayarak karından boyna doğru kırkılır. Koyun ters çevrilerek aynı işlem tekrarlanır. Koyunlar kırkım esnasında genellikle sakin dururlar. Koyunun kırkımı tamamlanınca ayakları çözülür ve kaldırılır.

Makineyle yapılan kırkımlarda hayvanlar kıç üstüne oturtulur ve kırkıma göğüs bölgesinden başlanır. Daha sonra karnın altı ve çevresi açılır. Ön ve arka bacakların kırkımından sonra boyun ve sırtla kırkı tamamlanır.
Hayvanlar kırkıldıktan sonra, gölgelik bir yerde dinlendirilmelidir.

Kırkım Sonrası Yapağıların Muhafazası

Kırkılan hayvanların yapağı gömlekleri, aba kirlerin dökülmesi için 1 – 2 defa silkelenir ve temiz bir yere serilerek havalanmaları sağlanır. En ideali, yapağının tel kafesler üzerine serilmesidir. İyice kuruyuncaya kadar serili kalır.
Havalandırılan yapağı gömleğinin bacak ve etek kısmındaki temizlenerek sağ ve sol yanlar ortada birleşecek biçimde katlama yapılır. Daha sonra arkadan öne doğru kıvrılır. Bu haldeyken omuz bölgesi, görünen dış kısma gelir. Gömlekler sarıldıktan sonra çok fazla sıkılmadan çapraz bağlanır. Son olarak renklerine ve koyun, koç, toklu gibi cinslerine göre ayrılır ve çuvallanır.

Çuvallar fazla bastırılmamalı, hava almaları sağlanmalıdır. Çuvallar yerden 10 – 15 cm yükseklikte, tahta ızgaralar üzerinde istiflenir. Çuvalların fazla üst üste yığılmamasına dikkat edilmelidir.
İstif edilen yerler temiz, kuru, havadar ve aydınlık olmalıdır. Küflenmeye ve böceklenmeye karşı gerekli önlemler alınmalıdır. Fare mücadelesine önem verilmelidir.